یادداشت/ محمدمهدی موحد

مسئولیت مدیر سایه در شرکت های تجاری

گروه باشگاه وکلای جوان-محمدمهدی موحد وکیل دادگستری؛ مدیران در شرکتهای تجاری دارای کلیه ی اختیارات لازم برای اداره امور شرکت هستند و مستند قانونی آن هم ماده ۱۱۸ قسمت اصلاحی قانون تجارت است.

تفاوت مدیران شرکتهای تجاری در شرکت های سهامی و غیر سهامی در آن است که در شرکت های سهامی مدیران باید از بین خود سهامداران انتخاب شوند اما در شرکت های غیر سهامی اینطور نیست.

گاهی در عمل پیش می آید که افرادی از پشت صحنه شرکت را مدیریت میکنند که به طور رسمی مدیر شرکت نیستند دلیل آن را میتوان در رهایی از مسئولیت ها و ظایف مدیران خلاصه کرد. به این افراد که به طور غیر رسمی شرکت را مدیریت میکنند مدیر سایه گفته می شود.
در حقوق ایران قانونی وجود ندارد که به تعریف مفهوم مدیر سایه و ذکر قواعد مربوط به آن بپردازد. اما نمی توان منکر این مسئله شد که در عمل مدیر سایه وجود دارد و در برخی شرکت ها اعمال قدرت میکند.

حال با توجه به مباحث ذکر شده دو مسئله ی مهم برای بحث وجود دارد اول اینکه به طور دقیق به چه کسی و با چه شرایطی مدیر سایه گفته میشود و معیار های شناسایی آن چیست و اینکه چه قواعدی در کشور های دیگر در این زمینه موجود است تا در صورت امکان در حقوق ما هم پیشنهاد شود. در این نوشتار برای بررسی این مهم به حقوق انگلستان مراجعه می کنیم و قواعد مربوط به مدیر سایه در حقوق آن کشور را بیان خواهیم کرد. و دوم اینکه با توجه به قواعد موجود در حقوق ما آیا میتوانیم مسئولیتی برای مدیر سایه قائل شویم یا خیر؟

همانطور که گفته شد مدیریت شرکت هم دارای مزایایی است و هم مسئولیت هایی که فرد برای فرار از این مسئولیت ها و داشتن مزایی چون اعمال قدرت از سایه به مدیریت شرکت میپردازد و به طور رسمی مدیر نمیشود البته ممکن است دلایل دیگری مثل ممنوعیت فرد برای مدیریت هم باشد.

ماده ۲۵۰ قانون شرکتهای تجاری ۲۰۰۶ انگلستان اینچنین بیان داشته است که “مدیر شخصی است که سمت مدیریت را اشغال کرده است و عنوان او هم مهم نیست” به طور مثال ممکن است عنوان شغلی فرد در شرکت حسابدار باشد اما به مدیریت بپردازد از منظر این قانون چنین فردی مدیر شرکت است و مسئولیت های مدیر به آن فرد بار میشود. علت نگارش این ماده به این نحو به احتمال زیاد خواست قانون گذار انگلیس برای رهایی از امور شکلی و بررسی موارد به طور واقعی است به این نحو که عنوان شغل فرد نتواند او را از مسئولیت هایی که به عنوان مدیر باید بپذیرد دور کند.

ماده ۲۵۱ قاون شرکت های تجاری ۲۰۰۶ انگلستان در بند یک به تعریف مدیر سایه پرداخته و بیان میدارد مدیر سایه شخصی است که مدیران شرکت تجاری به اجرای دستورات و دستور العمل های او عادت کرده اند به نوعی مدیر سایه تصمیم میگیرد و آن تصمیم را با تایید تصنعی هیات مدیره اعمال میکند.

بحث تاثیرگذار در تعریف مدیر سایه عادت مدیران به اجرای دستورات اوست که با بررسی رویه قضایی انگلستان میتوان معیار های زیر را برای روشن کردن این مفهوم ارائه داد: ۱-استمرار در تاثیر پذیری ۲-تاثیر گذاری در یک دوره زمانی به طور منظم ۳-عدم نیاز به تاثیر گذاری مدیر سایه روی همه ی تصمیمات ۴-عدم نیاز به اجرای همه ی تصمیمات مدیر سایه به وسیله ی هیات مدیره ۵- تاثیر گذاری مدیر سایه روی اکثریت هیات مدیره

بند ۲ ماده ۲۵۱ قانون شرکتهای تجاری انگلیس بیان می دارد صرفا به این دلیل که مدیران به توصیه های حرفه ای یک نفر عمل می کنند دلیل نمی شود که او مدیر سایه است. مدیران شرکت قطعا در زمینه های مختلف مشاورانی دارند که از آن ها کمک میگیرند، در واقع وظیفه مشاوران راهنمایی و توصیه به مدیران است و کاری که مدیر سایه در عمل میکند کنترل مدیران با دستور و دستورالعمل هاست.

در نهایت باید گفت در انگلیس مدیر سایه توسط قانون شناسایی شده و مسئولیت های مدیران بر او بار میشود و در صورت عدم انجام وظایف با ضمانت اجراها و مجازات های موجود در حقوق انگلیس مواجه خواهد شد و همچنین از مزایایی که برای مدیران در نظر گرفته شده است هم برخوردار نیست، به طور مثال انعقاد برخی از معاملات توسط مدیران مثل معاملات اموال اساسی شرکت نیازمند تصویب اعضای شرکت است و در صورتی که مدیران بدون تصویب اعضا این معاملات را انجام دهند مسئولیت خواهند داشت و اگر مدیر سایه در آن تصمیم دخیل بوده باشد او هم مسئول خواهد بود.

حال که مدیر سایه و تعریف و مفهوم آن را طبق حقوق انگلیس بررسی کردیم باید بدانیم آیا مدیر سایه در حقوق ایران مسئولیت دارد یا خیر؟

در مورد مسئولیت مدنی در حقوق ما سه عنصر باید اثبات شود یک فعل زیانبار دو ورود ضرر و سه رابطه ی سببیت بین این دو، در مورد تصمیمات مدیر سایه که در نهایت باعث ورود خسارت میشوند دو عنصر فعل زیانبار و ورود خسارت به طور واضحی وجود دارند اما آیا طبق حقوق ما میتوان رابطه ی سببیت بین آن دو را احراز کرد یا خیر؟در این زمینه دو دیدگاه وجود دارد.دیدگاه اول آن است که از آن جایی که تصمیمات مدیر سایه از طریق مدیران دیگر اعمال میشود و تصمیم نهایی تصمیم هیات مدیره است و هر یک از اعضای هیات مدیره حق دارد که آن تصمیمی که توسط مدیر سایه گرفته شده است را امضا نکند دیگر رابطه سببیت بین تصمیم مدیر سایه و ورود ضرر موجود نیست و مدیر سایه مسئول نخواهد بود. دیدگاه دوم آن است که ما به تفکیک تصمیم مدیر سایه و تصمیم هیات مدیره از منظر بحث تعدد اسباب در مسئولیت مدنی بنگریم و ذیل همان بحث که کدام سبب مسئول است این موضوع را بحث کنیم که البته در مورد همان بحث هم اختلاف نظر و آرای متفاوتی وجود دارد که پذیرش هر کدام اثر متفاوتی در مسئولیت مدیر سایه میگذارد.

در نهایت به نظر می رسد که نظر اقوی بررسی این موضوع ذیل دیدگاه دوم است و در این مورد خاص موضوع مشمول قسمت آخر ماده ۵۳۶ قانون مجازات اسلامی “اگر عمل شخصی پس از عمل نفر اول و با توجه به اینکه ایجاد آن سبب در کنار سبب اول موجب صدمه ‌زدن به دیگران می‌شود انجام گرفته باشد، نفر دوم ضامن است.” خواهد بود و در نهایت فقط هیات مدیره را مسئول دانست.

انتهای پیام/