مقاله/ سیده فاطمه مولایی

مسئولیت پزشک در تداخلات دارویی ناشی از تجویز اشتباه

به گزارش دادبان عدالت، سیده فاطمه مولایی وکیل دادگستری در مقاله‌ای با عنوان «مسئولیت پزشک در تداخلات دارویی ناشی از تجویز اشتباه» نوشت:

مقدمه:

مطابق گزارش‌های واصله مرگ و میر ناشی از تداخلات دارویی بدلیل تجویز اشتباه پزشک، سومین علت از علل مرگ و میر ناشی از قصور پزشکی است.  

تداخلات دارویی می‌تواند به دلایل مختلفی نظیر تجویز اشتباه دارو، مصرف خودسرانه دارو و تهیه دارو بدون نسخه پزشک، تداخل دارو‌های شیمیایی و گیاهی، وضعیت خاص بیمار و … بروز پیدا کند که در این یادداشت صرفا به بررسی تداخل دارویی ناشی از قصور پزشکی و مسوولیت پزشک و نحوه شکایت و دریافت خسارت از پزشک خواهیم پرداخت.  
 
گفتار اول:  عوامل موثر در افزایش اشتباه در تجویز دارو:

امروزه عواملی، چون الکترونیکی شدن نسخه نویسی، افزایش تعداد دارو‌ها و نام‌های مشابه آنها، عدم مهارت پزشک و … در تجویز اشتباه دارو نقش موثری دارند که مهمترین آنها عبارت اند از:  

۱. عدم مهارت پزشک:  

با توجه به تغییر شیوه آموزش در سال‌های اخیر و مجازی شدن اکثر دوره‌ها که از همه گیر شدن ویروس کرونا رواج یافته است، و نیز مهمتر از آن ملاک عمل بودن کسب نمره قبولی و کاهش ساعات آموزش‌های عملی در مراکز آموزش عالی، متاسفانه نه تنها سطح علمی دانشجویان بلکه به دلیل عدم آموزش کامل در رابطه با مسوولیت پذیری و اخلاق حرفه‌ای در شغل شریف پزشکی، میزان مسوولیت پذیری و گا‌ها وجدان کاری بعضی از اطبا کاهش یافته که  منجر به افزایش بروز اشتباه در امر تجویز دارو و در پی آن ورود آسیب به بیماران می‌شود که در بعضی از این موارد ممکن است دارو‌های تجویز شده با هم همخوانی نداشته و موجب بروز مسمومیت و مرگ بیمار شود.  
 
۲. نسخه نویسی الکترونیک:  

مطابق تحقیقات بعمل آمده، الکترونیکی شدن نسخه نویسی از عوامل مهم در بروز خطی در تجویز دارو می‌باشد چرا که روز‌های پرکار و نیز شباهت نام دارو‌ها در سامانه احتمال این خطر که دارویی به صورت اشتباه تجویز شود رابالا برده و اگر داروی تجویز شده با سایر دارو‌ها و نیز دارویی که سابقا توسط بیمار مصرف میشده تداخل پیدا کند منجر به مسمومیت و حتی مرگ بیمار خواهد شد.  

۳. شرایط خاص بیمار:  

اگر بیماران دارای بیماری زمینه‌ای باشند، پزشک معالج اصولا باید در تجویز دارو دقت بیشتری به کار ببرد چرا که در برخی از موارد دارو‌های مصرفی ممکن است با یک سری داروی خاص واکنش نشان داده و منجر به بروز مسمومیت در بیمار شوند. البته لازم به ذکر است در این موارد بیشتر، علت بروز خطر عدم اطلاع بیمار از سایر دارو‌های مصرفی می‌باشد.  

۴. تعداد بالای مراجعین  

در برخی از موارد به دلیل شیوع بیماری خاص مثل کرونا و یا کمبود مراکز پزشکی در منطقه  تعداد مراجعین افزایش پیدا کرده و این امر موجب بروز اشتباهاتی در امر پذیرش، ثبت اطلاعات بیمار و … رخ می‌دهد که عموما بروز خطر و تجویز اشتباه منجر به واکنش بدن برخی بیماران به داروی تجویز شده و گا‌ها مرگ آنها می‌شود.  

سایر موارد:  

به جز موارد ذکر شده می‌توان به  عدم توجه پزشک به نوع تغذیه بیمار، اشتباه تکنسین‌های داروخانه  در نسخه خوانی و … اشاره کرد که در صورت وجود رابطه سببیت و شرایطی که ذیلا توضیح داده می‌شود   حسب مورد  پزشک معالج یا سایر کادر درمان در  مقابل بیمار مسئولیت حقوقی و کیفری خواهند داشت.  

گفتار دوم:  مسئولیت پزشک  

تعریف مسئولیت: مسئولیت در اصطلاح به معنای متعهد و موظف بودن در مقابل شخص یا عملی است؛ و در علم حقوق مسئولیت قانونی، عبارت است از تعهد و التزامی که شخص برای پاسخگویی به قانون دارد.  

مسئولیت پزشک: اگر بخواهیم به صورت ساده در رابطه با مسئولیت پزشک توضیح دهیم مسئولیتی که پزشک در مقابل بیمار، کادر درمان و جامعه در رابطه با تخلفات حرفه‌ای و نقض تهعدات پزشکی دارد را مسئولیت پزشک گویند.  

برای تحقق این مسئولیت سه عنصر فعل مجرمانه یا خطای پزشکی، نتیجه مجرمانه یا صدمه وارده و وجود رابطه سببیت میان فعل و صدمه ضروری است.  

الف) فعل مجرمانه یا خطی پزشکی:  

با توجه به ماده ۴۵ قانون مجازات اسلامی، پزشک در صورت قصور ضامن دیه بیمار می‌باشد بنابراین جرم واقع شده توسط پزشک شبه عمد بوده (بدلیل وجود قصل فعل و فقدان قصد نتیجه) و دوم  شرط مسئولیت وی وجود تقصیر است.  

در ماده مذکور تعریف دقیقی از تقصیر به میان نیامده بنابراین برای درک مفهوم دقیق این واژه ناگزیر به مراجعه به سایر مواد هستیم.  

در قانون مجازات نیز تعریف دقیقی از تقصیر به میان نیامده منتهی در تبصره ماده ۱۴۵ همین قانون، تقصیر به بی احتیاطی و بی مبالاتی و عدم رعایت نظامات قانونی منقسم میشود بنابراین می‌تواند به شکل فعل یا ترک فعل ظاهر شود.  

۱. بی احتیاطی: بی احتیاطی پزشک زمانی است که فعلی از سوی او برای بیمار صورت میگیرد، اما به دلیل عدم توجه کافی در امر درمان یا وظایف حرفه‌ای خود مرتکب اشتباه شده و موجب ایراد آسیب به بیمار می‌شود.  

برای تشخیص بی طی باید توجه داشت که عمل انجام شده توسط پزشک در شرایط خاص قابل پیش بینی بوده یا خیر و عرفا پزشکان در چنین شرایطی عمل را انجام می‌دادند یا احتیاط بیشتری در انجام آن به کار می‌بردند. در بررسی کیس‌های قصور پزشکی عمل پزشک مطابق شرایط و امکاناتی که در اختیار دارد سنجیده می‌شود مثلا عملکرد پزشک در روستای دور افتاده با امکانات کم هیچ گاه با شرایط پزشک مشغول به کار در بیمارستان مجهز قیاس نمی‌شود که بررسی این شرایط با کارشناسان متخصص می‌باشد (لازم به ذکر است که قضات الزامی به پیروی از نظر کارشناسان ندارند و نظر کارشناس صرفا اماره‌ای برای صدور رای محسوب می‌شود.  

۲. بی مبالاتی: بی‌مبالاتی همان بی‌احتیاطی به صورت ترک فعل و خودداری از انجام عمل است بطور مثال در موضوع بحث ما زمانی که پزشک می‌بایست دارویی خاص برای بیمار تجویز کند و این کار را انجام نداده و اصطلاحا با این جمله که انشاالله که اتفاقی نخواهد افتاد از مسئولیت، سر باز می‌زند که در نهایت، این ترک فعل منجر به ایراد آسیب و فوت بیماد می‌شود؛ که این امر نیز توسط کارشناسان مجرب بررسی و گزارش آن به دادگاه ارسال خواهد شد.  

۳. عدم مهارت:  

همانطور که در گفتار اول به آن اشاره شد امروزه به دلیل تغییر در شیوه آموزش و تغییر ملاک برتری دانشجویان پزشکی، تلاش اکثر علم آموزان پزشکی صرفا بر روی اخذ نمره قبولی متمرکز شده و هدف اصلی طبابت که نجات جان بیماران است در حال کمرنگ‌تر شدن است.  
بنابر این اگر پزشکی بواسطه عدم مهارت، داروی اشتباهی تجویز کرده و منجر به فوت بیمار شود، این عمل از مصادیق قصور پزشکی بوده و وی مسئول پرداخت دیه بیمار خواهد بود.  

۴. عدم رعایت نظامات دولتی:  

منظور، عدم رعایت هر دستوری است که ضمانت اجرا داشته باشد خواه مطابق قانون خواه مقررات انتظامی.  

بطور مثال زمانی که تجویز دارویی مطابق دستور العمل وزارت بهداشت غیر قانونی اعلام شده باشد و پزشک بدون توجه به این دستور العمل داروی مذکور را تجویز کند، در صورت بروز مسمومیت و یا فوت بیمار (که مستقیما ناشی از مصرف همان دارو باشد) پزشک مسئول پرداخت دیه بیمار خواهد بود.  

ب) نتیجه مجرمانه:  

یکی دیگر از ارکان مسئولیت کیفری پزشک نتیجه مجرمانه یا همان ورود آسیب به بیمار  می‌باشد. تقصیر پزشک در صورتی برای وی مسئولیت ایجا می‌کند که منجر به ورود زیان به بیمار شود (البته در صورتی که علت تامه ورود زیان باشد)  

ج) وجود رابطه سببیت میان فعل پزشک و صدمه به بیمار:  

بدیهی است که برای انتساب جرم قصور پزشک به پزشک می‌بایست بین رفتار وی که همان تجویز اشتباه می‌باشد با فوت یا مسمومیت بیمار رابطه علت و معلولی وجود داشته باشد.  

بطور مثال: زمانی که بیمار با سابقه بیماری قلبی بدلیل بیماری دیگری به  پزشک عمومی مراجعه کرده و علی رغم پرسش پزشک،  به بیماری زمینه‌ای خود و دارو‌های مصرفی اشاره‌ای نمیکند و بدین ترتیب داروی تجویزی توسط پزشک با داروی مصرفی بیمار دچار تداخل شده و منجر به مسمومیت وی میشود، پزشک مسئول مسمومیت یا فوت وی نبوده و نمیتوان وی را مقصر دانست.  

گفتار سوم: شکایت از پزشک مقصر و نحوه رسیدگی به جرایم پزشکی  

مبحث اول: شکایت از پزشک و اقدامات دادسرا پس از دریافت شکایت: 

پس از طرح دعوا توسط شاکی (یا ولی دم در صورت فوت بیمار) در دادسرای ویژه جرایم پزشکی یا دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع بزه و ارجاع پرونده توسط دادستان به بازپرس یا دادیار، شکایت نام برده استماع می‌شود.  

 سپس دستوری مبنی بر تحویل ارائه پرونده بالینی بیمار توسط بازپرس صادر و پس از دریافت آن، قاضی مربوطه شاکی را با صدور دستوری (در قالب نامه)  به کمیسیون تخصصی پزشکی (متناسب با نوع بیماری و تخصص مد نظر) ارجاع می‌دهد تا قصور یا عدم قصور و میزان دیه در صورت مقصر بودن پزشک مشخص شود.  

پس از وصول نظریه کمیسیون تخصصی به شعبه مربوطه، اگر نظر کمیسیون عدم قصور پزشک باشد در دفتر، ثبت و در طی اخطاریه‌ای به شاکی ابلاغ می‌شود و شاکی یک هفته مهلت دارد اعتراض خود بر نظریه پزشکی را ثبت کند.  

در صورت پذیرش اعتراض،  کمیسیون دیگری با ۵ یا ۷ عضو (کمیسیون تجدیدنظر) تشکیل می‌شود و قصور یا عدم قصور پزشک مشخص شده و در صورت مقصر بودن وی، میزان  خسارت وارده به بیمار تعیین میشود و در صورت عدم قصور پزشک (یا کادر درمان) قرار منع تعقیب توسط قاضی رسیدگی کننده صادر می‌شود.  

و، اما در صورت مقصر بودن پزشک (یا کادر درمان)، پزشک با دستور قاضی رسیدگی کننده  احضار شده و این احضاریه به سازمان نظام پزشکی نیز ابلاغ می‌شود.  

پس از حضور متهم و قبول نظریه کارشناس و عدم اعتراض وی، آخرین دفاع اخذ شده، تفهیم اتهام صورت گرفته و قرار متناسب با وضع وی (ماده ۲۱۷ ق. آد. ک)  صادر می‌شود.  

پس از صدور کیفر خواست، پرونده به شعبه عمومی حقوقی ارسال می‌شود.  

مبحث دوم: رسیدگی دادگاه پس از در یافت کیفرخواست  

پس از وصول پرونده به ریاست دادگاه‌های عمومی و انقلاب، پرونده به یکی از شعبات دادگاه  ارجاع شده، وقت رسیدگی تعیین و طرفین احضار می‌شوند.  

پس از ابلاغ احضاریه، جلسه رسیدگی تشکیل و دادگاه ابتدا مفاد مواد ۱۹۳ و ۱۹۴ را به متهم تفهیم و پس از اخطار رعایت نظم جلسه کیفرخواست توسط منشی دادگاه قرائت می‌شود.  

سپس اظهارات دادستان و بعد شاکی و در نهایت دفاع متهم استماع می‌شود و اگر امکان صلح بین طرفین وجود داشته باشد، دادگاه تلاش خود را برای خاتمه دعوا با صلح به کار می‌برد.  

در نهایت پس از ختم دادرسی دادگاه یکی از احکام برائت (در صورت اثبات عدم تقصیر پزشک) و یا محکومیت (در صورت مقصر بودن پزشک) را صادر می‌کند.  

مبحث سوم: تجدیدنظر خواهی و اجرا  

عموما احکام صادره توسط دادگاه بدوی قطعی نبوده و قابل تجدید نظر می‌باشد؛ که در صورت قابل تجدید نظر بودن رای و درخواست تجدید نظر توسط هر یک از طرفین، دادگاه تجدید نظر مطابق قانون اقدام به صدور رای می‌نماید.  

نکته مهم در مورد صدور رای توسط دادگاه تجدید نظر این است که دادگاه تجدید نظر نمی‌تواند میزان مجازات تعیین شده توسط دادگاه بدوی را افزایش دهد (مگر مجازات تعیینی توسط دادگاه بدوی بیشتر از حد اقل مجازات مقرر در قانون باشد.)  

پس از قطعی شدن حکم، حکم صادره مطابق قانون و با دستور دادستان یا یکی از دادیازان وی اجرا خواهد شد.

انتهای پیام/