به گزارش دادبان عدالت– مقاله لیلی تقربی پژوهشگر حقوق خصوصی در موضوع نقش فورس ماژور در معافیت از اجرای تعهدات قراردادی به شرح ذیل است:
مقدمه
قراردادها به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای حقوقی در روابط بین افراد و سازمانها، بر پایه اصولی همچون التزام و تعهد به انجام مفاد آنها تنظیم میشوند. به طور کلی، طرفین قرارداد باید تمام تعهدات خود را مطابق با شروط قرارداد انجام دهند و هرگونه قصور در انجام آن میتواند موجب نقض قرارداد و تحمیل مسئولیتهای قانونی شود. با این حال، در برخی شرایط، عوامل غیرقابل پیشبینی و خارج از کنترل طرفین قرارداد ممکن است باعث عدم امکان انجام تعهدات قراردادی شود. در اینجا است که مفهوم “فورس ماژور” یا قوه قاهره وارد میشود.
در این مقاله، نقش فورس ماژور در معافیت از اجرای تعهدات قراردادی بررسی میشود و به تفصیل خواهیم پرداخت که چگونه این مفهوم میتواند بهعنوان یک عامل توجیهکننده در عدم انجام تعهدات مطرح شود.
تعریف فورس ماژور
فورس ماژور اصطلاحی حقوقی است که به حوادث یا وقایع غیرقابل پیشبینی و غیرقابل اجتناب اشاره دارد که انجام تعهدات قراردادی را برای یکی از طرفین غیرممکن یا بسیار دشوار میسازد. این وقایع معمولاً خارج از کنترل طرفین قرارداد هستند و میتوانند شامل جنگ، شورش، زلزله، سیل، شیوع بیماریها، یا حتی تغییرات ناگهانی و غیرمنتظره در قوانین باشند.
معیارهای فورس ماژور
غیرقابل پیشبینی بودن: حادثهای که به عنوان فورس ماژور شناخته میشود، باید در زمان انعقاد قرارداد غیرقابل پیشبینی باشد. به عبارت دیگر، طرفین نباید بتوانند وقوع آن را در نظر بگیرند و برای مواجهه با آن برنامهریزی کنند.
غیرقابل اجتناب بودن: حادثهای که فورس ماژور محسوب میشود، نباید قابل اجتناب یا جلوگیری باشد. به عنوان مثال، اگر امکان جلوگیری از حادثه با انجام اقدامات لازم وجود داشته باشد، نمیتوان آن را فورس ماژور در نظر گرفت.
غیرقابل کنترل بودن: حوادث فورس ماژور معمولاً خارج از کنترل طرفین قرارداد هستند. به طور مثال، حوادث طبیعی یا تصمیمات دولتها که تأثیر مستقیم بر اجرای تعهدات دارند.
نقش فورس ماژور در معافیت از اجرای تعهدات قراردادی
فورس ماژور بهعنوان یکی از اصول حقوقی مطرح در قراردادها، میتواند به عنوان عاملی برای معافیت از مسئولیت عدم اجرای تعهدات قراردادی در نظر گرفته شود. بر اساس قوانین اکثر کشورها و نظامهای حقوقی، اگر حادثهای که به عنوان فورس ماژور تلقی میشود، باعث عدم امکان اجرای تعهدات شود، طرف متعهد میتواند از مسئولیت ناشی از نقض قرارداد معاف شود.
۱. تعلیق یا فسخ قرارداد در برخی شرایط، وقوع فورس ماژور ممکن است منجر به تعلیق موقت اجرای تعهدات شود. به عبارت دیگر، اجرای تعهدات تا زمان برطرف شدن شرایط فورس ماژور به تعویق میافتد. در موارد شدیدتر، اگر شرایط بهگونهای باشد که اجرای قرارداد بهطور کامل غیرممکن شود، ممکن است قرارداد فسخ شود.
۲. معافیت از جبران خسارت یکی از مهمترین آثار فورس ماژور، معافیت از پرداخت جریمه یا جبران خسارت برای عدم اجرای تعهدات است. به طور کلی، در صورتی که طرفی به دلیل فورس ماژور قادر به انجام تعهدات خود نباشد، نمیتوان او را ملزم به پرداخت خسارت به طرف مقابل کرد.
۳. کاهش آثار زیانبار برای طرفین فورس ماژور به عنوان یک ابزار حقوقی میتواند از تحمیل مسئولیتهای سنگین بر طرفین جلوگیری کند. اگر وقوع حادثهای خارج از کنترل طرفین باعث عدم اجرای تعهدات شود، طرفین میتوانند با استناد به فورس ماژور، از بار مسئولیتهای سنگین مانند جبران خسارتهای مالی معاف شوند.
فورس ماژور در حقوق ایران
در حقوق ایران نیز مفهوم فورس ماژور بهعنوان یکی از موارد معافیت از مسئولیت قراردادی شناخته شده است. ماده ۲۲۷ قانون مدنی ایران به این موضوع پرداخته و بیان میکند که اگر متعهد به دلیل وقوع حوادثی که خارج از کنترل او است، نتواند تعهد خود را انجام دهد، از پرداخت خسارت معاف خواهد بود. همچنین، ماده ۲۲۹ قانون مدنی به این نکته اشاره دارد که در صورت وقوع حادثه غیرمترقبه و قوه قاهره، متعهد از انجام تعهدات معاف میشود.
۱. شروط قرارداد در مورد فورس ماژور با اینکه قانون مدنی بهصراحت به موضوع فورس ماژور پرداخته است، اما در بسیاری از قراردادها، طرفین بهطور خاص شروطی را برای فورس ماژور در نظر میگیرند. این شروط ممکن است شامل تعیین دقیق مواردی باشد که بهعنوان فورس ماژور تلقی میشوند و همچنین چگونگی مدیریت و حلوفصل مشکلات ناشی از آن.
موارد عملی از فورس ماژور
۱. پاندمی کرونا شیوع ویروس کرونا یکی از برجستهترین مثالهای فورس ماژور در سالهای اخیر است. این پاندمی جهانی باعث تعطیلی بسیاری از کسبوکارها و عدم امکان انجام تعهدات قراردادی شد. بسیاری از طرفین قراردادها با استناد به فورس ماژور تلاش کردند از مسئولیتهای قراردادی خود معاف شوند.
۲. زلزله و حوادث طبیعی زلزله و دیگر حوادث طبیعی نیز از جمله موارد کلاسیک فورس ماژور محسوب میشوند. برای مثال، اگر پیمانکاری نتواند به دلیل وقوع زلزله پروژه ساختمانی خود را تکمیل کند، ممکن است از مسئولیت قراردادی خود معاف شود.
تفاوت فورس ماژور با شرایط دیگر
گاهی فورس ماژور با مفاهیم دیگری مانند “شرایط اضطراری” یا “تغییر شرایط بنیادین” اشتباه گرفته میشود. تفاوت اصلی این است که فورس ماژور بر وقایع غیرقابل پیشبینی و غیرقابل اجتناب تمرکز دارد، در حالی که شرایط اضطراری یا تغییر شرایط بنیادین ممکن است ناشی از تغییرات اجتماعی، اقتصادی یا سیاسی باشد که بر اجرای قرارداد تأثیر میگذارد اما همچنان قابل پیشبینی یا مدیریت هستند.
نتیجهگیری
فورس ماژور بهعنوان یک مفهوم حقوقی مهم در قراردادها، نقش مهمی در معافیت از اجرای تعهدات در شرایط خاص ایفا میکند. این مفهوم بهویژه در شرایطی که عوامل خارجی و غیرقابل کنترل مانع از اجرای تعهدات قراردادی میشوند، به طرفین قرارداد اجازه میدهد تا از بار مسئولیتهای قانونی سنگین معاف شوند.
بر اساس قوانین و رویههای حقوقی مختلف، استفاده از فورس ماژور نیازمند وجود معیارهایی مانند غیرقابل پیشبینی بودن، غیرقابل اجتناب بودن و خارج از کنترل بودن حادثه است.
انتهای پیام/
عالی و دقیق