راه‌های دور‌ زدن مالیات

پژوهشگر: انیس اسدی

مالیات یکی از مهم‌ترین منابع تأمین بودجه در کشور‌های توسعه‌یافته است که به عنوان ابزاری کارآمد برای مدیریت بازار‌های مالی، پولی و همچنین مبارزه با بسیاری از جرائم محسوب می‌شود. همین مسئله هم موجب شده است این کشور‌ها قوانین متعدد و سفت‌و‌سختی را در خصوص موضوع مالیات وضع کنند.  در کشور ما نیز مدتی است اهمیت مالیات مورد توجه قوای مجریه و مقننه قرار گرفته و با فرازونشیب‌های مختلف در حال وضع و اجرای قوانین در این خصوص هستند که در راستای آن برنامه‌های گسترده‌ای برای افزایش پایه‌های مالیاتی و جلوگیری از فرار از آن به اجرا گذاشته شده است، البته از سوی دیگر راهکار‌های قانونی و غیرقانونی نیز جهت فرار مالیاتی یا اصطلاحاً دور زدن مالیات وجود دارد. در قوانین مالیاتی از یک طرف مواردی برای کاهش مالیات و تخفیف‌های مالیاتی پیش‌بینی شده و از طرف دیگر جرائم و مجازات‌هایی نیز برای فرار مالیاتی وجود دارد.

فرار قانونی از مالیات

برخی از موارد قانونی که به شکل کاملاً رسمی می‌تواند شما را تحت پوشش معافیت‌های مالیاتی قرار بدهد در ذیل بیان می‌شود.

حسابداری وضعیت اموال قابل استهلاک

هر کسب‌و‌کاری از یکسری ابزار و وسایل برای درآمدزایی خود بهره می‌برد که در گذر زمان دچار فرسودگی و کاهش قیمت می‌شوند و ارزش مادی آن‌ها کاهش جدی پیدا می‌کند که این خود یک نوع ضرر برای کسب‌و‌کار مربوط است، حال در صورت ارائه مدارک دقیق محاسبه ارزش و اسناد کامل در خصوص استهلاک، شما می‌توانید از تخفیفات مالیاتی استفاده کنید.

فرار مالیاتی غیرقانونی

در کنار راه‌های قانونی برای کم کردن یا معافیت مالیات برخی نیز اصطلاحاً به دنبال فرار مالیاتی هستند. فرار مالیاتی پدیده‌ای بسیار گسترده است و در کشاکش با قانون، متخلفان راه‌های زیادی برای آن به وجود آورده‌اند؛ موضوعی که البته مجازات‌ها و عواقب خود را نیز به همراه دارد. جرائم مالیاتی تنها به فرار مالی اشخاص و شرکت‌ها ختم نمی‌شود و گاهی مواقع بانک‌ها هم از پرداخت مالیات خودداری می‌کنند. مطابق قانون، اگر بانک‌ها بیشتر از نرخ مقرر بهره بانکی، سودی به سپرده‌گذاران پرداخت کنند تا با این کار بتوانند مشتریان و سپرده‌گذاران بیشتری را جذب کنند، باید مالیات پرداخت کنند و در غیر این صورت مجرم شناخته می‌شوند، حال چند نمونه کلی از شیوه‌هایی که مجرمان به شکل غیرقانونی فرار مالیاتی انجام می‌دهند، ارائه می‌شود. تنظیم دفاتر، اسناد و مدارک خلاف واقع و استناد به آن، جلوگیری از در دسترس قراردادن اطلاعات مالی یا جلوگیری از اینکه مأمور مالیاتی به درستی کار خود را انجام دهد، مخفی کردن فعالیت‌های اقتصادی و کتمان درآمد حاصل از آن، استفاده از کارت بازرگانی اشخاص دیگر به منظور فرار مالیاتی، نمایش فعالیت‌ها به گونه‌ای که گویا فرد مشمول معافیت مالیاتی شده، ممانعت از دسترسی مأموران مالیاتی به اطلاعات مالیاتی و اقتصادی خود یا اشخاص ثالث، عدم‌تحویل اظهارنامه مالیاتی و ترازنامه به سازمان اداره امور مالیاتی برای سه سال متوالی، امتناع از انجام تکالیف قانونی، تنظیم معاملات با نام دیگران برای اینکه پرداخت مالیات به گردن شخص دیگری بیفتد، خودداری از انجام تکالیف قانونی در خصوص تنظیم و تسلیم اظهارنامه مالیاتی حاوی اطلاعات درآمدی و هزینه در سه سال متوالی و عدم‌تنظیم صحیح ترازنامه و اسناد سود و زیان از جمله دیگر راه‌های فرار مالیاتی غیرقانونی است که در کنار صدور فاکتور‌های صوری و دو دفتره بودن، حساب‌های اجاره‌ای، دستگا‌ه‌های پوز بی‌هویت، قاچاق کالا، عدم‌اعلام سود واقعی، فعالیت‌های پنهان اقتصادی، دور زدن قانون، کتمان و عدم ارائه اطلاعات شغلی با توجه به ممیزمحور بودن سازمان مالیات اتفاق می‌افتد.

در این شرایط و برای جلوگیری از این فرار‌های مالیاتی برخی قدم‌ها برداشته شده است که از جمله آن‌ها می‌توان به الزام برای اخذ تمامی ریزداده‌های مربوط به ثروت، درآمد و مصرف مؤدیان از دستگاه‌های ذی‌ربط و ذخیره در بانک اطلاعاتی سازمان امور مالیاتی اشاره کرد. همچنین عملیاتی‌سازی سامانه پایانه‌های فروشگاهی کشور نیز بخش مهم دیگر مدرن‌سازی نظام مالیاتی است که یکی از مصداق‌های آن استفاده از کارتخوان‌های هوشمند است. اکنون تمامی صاحبان حرف و مشاغل پزشکی، پیراپزشکی، داروسازی و دامپزشکی که مجوز فعالیت آن‌ها توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان نظام پزشکی ایران یا سازمان نظام دامپزشکی و سازمان دامپزشکی ایران صادر می‌شود، مکلفند نسبت به نصب، راه‌اندازی و استفاده از پایانه فروشگاهی اقدام کنند.
اما از سوی دیگر با نهایی شدن قانون دریافت مالیات از تراکنش دستگاه‌های کارتخوان، برخی واحد‌های صنفی از جمله پزشکان مشتریان را به انتقال وجه خرید از طریق کارت‌به‌کارت مجبور می‌کنند. آن‌ها تلاش می‌کنند با این ترفند، قانون پرداخت مالیات از تراکنش دستگاه‌های کارتخوان را دور بزنند. در پاسخ قانون هم آن دسته از فعالان اقتصادی را که از این شیوه کارت‌به‌کارت به جای کارتخوان استفاده کنند، علاوه بر پرداخت مالیات، محکوم به پرداخت ۳۰‌درصد جریمه غیرقابل بخشش هم کرده است. همچنین برای اینکه جلوی اقدامات غیرقانونی پزشکان و سایر اصناف از جمله نداشتن دستگاه کارتخوان گرفته شود، مردم می‌توانند موضوع را به ستاد خبری سازمان امور مالیاتی به شماره ۰۲۱۳۵۰۱۹ اعلام کنند و سازمان امور مالیاتی وعده داده است علاوه بر جریمه غیرقابل بخشش، این نوع عدم‌همکاری‌ها را فرار مالیاتی محسوب و با آن‌ها برخورد قانونی کند؛ موضوعی که به نظر می‌رسد هنوز نتوانسته است موجب جلوگیری از این نوع تخلفات باشد.